Tác giả: Chu Trang Anh, Phạm Thanh Huyền, Nguyễn Vũ Khôi Việt 

Tóm tắt: Giáo dục không chỉ là nền tảng của sự phát triển cá nhân mà còn là động lực thúc đẩy hòa bình và tiến bộ xã hội. Tuy nhiên, tại các khu vực chiến sự, việc đảm bảo quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em còn gặp nhiều thách thức, trẻ em phải chịu ảnh hưởng nặng nề về thể chất và tinh thần do xung đột vũ trang. Trong bối cảnh đó, Dải Gaza là một minh chứng điển hình, nơi xung đột vũ trang kéo dài đã phá hủy nghiêm trọng hệ thống giáo dục. Bài viết sẽ tập trung phân tích các quy định pháp lý quốc tế và thực trạng tại Gaza để làm rõ thách thức trong việc đảm bảo quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em. Nhân dịp ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, nhóm tác giả hướng đến quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em trong xung đột vũ trang theo Luật Nhân đạo Quốc tế như một cách tôn vinh vai trò của giáo dục và tri ân những đóng góp to lớn của những người làm công tác giáo dục cho sự phát triển của giáo dục nói riêng và động lực cho hòa bình và tiến bộ xã hội nói chung.  

1. Quy định của Luật Nhân đạo Quốc tế về quyền được giáo dục của trẻ em

1.1. Nội hàm quyền được giáo dục

Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO), giáo dục được hiểu: (1) là quyền, không phải đặc ân; (2) mang tính phổ quát, áp dụng cho mọi người không phân biệt tuổi tác hay giới tính; (3) là ưu tiên hàng đầu, nhà nước có nghĩa vụ đảm bảo; và (4) là một quyền nền tảng, đóng vai trò thiết yếu trong việc thực hiện tất cả các quyền con người khác.[1] Quyền được giáo dục còn được xác định thông qua khung “bốn chữ A” (4As)[2] với bốn yếu tố: tính sẵn có (Availability), tính dễ tiếp cận (Accessibility), tính chấp nhận được (Acceptability), và khả năng thích ứng (Adaptability).[3] Khung này đã trở thành một tiêu chuẩn thường được sử dụng bởi Ủy ban về các quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa (Committee on Economic, Social and Cultural Rights - CESCR), Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên hợp quốc (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights - OHCHR), và các nhà hoạt động về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa nói chung.[4]

Quyền được tiếp cận giáo dục là một trong những quyền kinh tế, xã hội và văn hóa quan trọng, dựa trên ba “thế hệ quyền con người” được đưa ra bởi Karel Vasak năm 1977.[5] Văn kiện pháp lý quốc tế tiêu biểu đề cập đến thế hệ quyền này là Công ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa năm 1966 (ICESCR).[6] Điều 2 ICESCR quy định mỗi quốc gia thành viên cam kết áp dụng mọi biện pháp cần thiết, kể cả hợp tác quốc tế và lập pháp, để bảo đảm thực hiện đầy đủ các quyền theo Công ước, sử dụng tối đa các nguồn lực sẵn có.[7] Còn cụ thể về quyền được tiếp cận giáo dục, theo Điều 13 Công ước, các quốc gia cam kết bảo đảm quyền giáo dục, hướng đến phát triển nhân cách, phẩm giá, và tôn trọng nhân quyền.[8] Ngoài ra, Điều 14 Công ước yêu cầu các quốc gia chưa đảm bảo giáo dục tiểu học miễn phí, bắt buộc phải lập kế hoạch hành động chi tiết trong hai năm để thực hiện nguyên tắc này.[9]

1.2. Quyền được giáo dục trong Luật Nhân đạo Quốc tế

Luật Nhân đạo Quốc tế không quy định các quyền cụ thể mà bảo vệ con người trong xung đột vũ trang mà thông qua các quy định cấm một số hành vi nhất định. Luật Nhân đạo Quốc tế không đề cập đến “quyền được giáo dục”, tuy nhiên, có nhiều quy tắc của Luật Nhân đạo Quốc tế đảm bảo bảo vệ học sinh, nhân viên giáo dục, các cơ sở giáo dục và đảm bảo giáo dục được duy trì. 

Nguyên tắc nền tảng của Luật Nhân đạo Quốc tế là nguyên tắc phân biệt (principle of distinction). Theo đó, các bên tham gia xung đột phải phân biệt giữa dân thường và chiến binh, cũng như giữa mục tiêu quân sự và cơ sở dân sự, chỉ được phép tấn công vào các mục tiêu quân sự.[10] Học sinh, nhân viên giáo dục và cơ sở giáo dục được bảo vệ theo nguyên tắc này vì họ là dân thường và mục tiêu dân sự. Ngoài nguyên tắc phân biệt, Luật Nhân đạo Quốc tế còn bao gồm các quy định chung về việc xác định mục tiêu tấn công,[11] những trường hợp mà thường dân có thể mất quyền được bảo vệ,[12] các điều kiện và hoàn cảnh liên quan đến việc giam giữ,[13] cùng với sự bảo vệ đặc biệt dành cho trẻ em và những người dễ bị tổn thương trong xung đột vũ trang.[14] Những quy định này củng cố sự bảo vệ chung dành cho học sinh, nhân viên giáo dục và cơ sở giáo dục, đồng thời nhằm bảo vệ các điều kiện cần thiết cho giáo dục trong xung đột vũ trang.

Cụ thể, trong bối cảnh xung đột vũ trang quốc tế (IAC), theo Công ước Geneva (III) về Đối xử với Tù binh Chiến tranh năm 1949, Điều 38 quy định rằng việc khuyến khích các hoạt động trí tuệ, giáo dục, giải trí, thể thao và trò chơi trong tù binh phải được các bên giam giữ thúc đẩy.[15] Điều 72 nêu rằng tù binh chiến tranh được phép nhận qua đường bưu điện các vật dụng mang tính chất tôn giáo, giáo dục hoặc giải trí, bao gồm sách, vật dụng tôn giáo, thiết bị khoa học,…[16] 

Theo Công ước Geneva (IV) về Bảo vệ Thường dân trong Chiến tranh năm 1949, Điều 24 của Công ước đảm bảo bảo vệ giáo dục cho trẻ em dễ bị tổn thương trong xung đột vũ trang, đặc biệt là trẻ mồ côi hoặc bị tách khỏi gia đình.[17] Không chỉ vậy, Điều 50 quy định nghĩa vụ của bên chiếm đóng đối với giáo dục trẻ em.[18] Điều 94 quy định nghĩa vụ của bên giam giữ đối với giáo dục của những người bị giam giữ (đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên) trong các tình huống bị giam giữ.[19] Việc bảo vệ đặc biệt trẻ em và tôn trọng truyền thống văn hóa của trẻ em (bao gồm cả thông qua giáo dục) được công nhận là tập quán quốc tế.[20]

Trong bối cảnh xung đột vũ trang phi quốc tế (NIAC), các nguyên tắc cơ bản của Luật Nhân đạo Quốc tế, bao gồm nguyên tắc phân biệt, được duy trì. Điều 4(3)(a) của Nghị định thư bổ sung II quy định rằng trẻ em phải được cung cấp sự chăm sóc và hỗ trợ cần thiết, đặc biệt là phải được giáo dục, bao gồm giáo dục tôn giáo và đạo đức, phù hợp với nguyện vọng của cha mẹ hoặc, trong trường hợp không có cha mẹ, của những người chịu trách nhiệm chăm sóc chúng. Sự bảo vệ đặc biệt dành cho trẻ em còn được công nhận là tập quán quốc tế.[21]

2. Tác động của xung đột vũ trang đối với quyền được giáo dục của trẻ em

Xung đột vũ trang gây ra những tác động nghiêm trọng đến quyền được giáo dục của trẻ em tại các khu vực bị ảnh hưởng. Trước khi đi vào những phân tích sâu hơn về tác động của xung đột vũ trang đối với quyền được giáo dục của trẻ em, bài viết làm rõ định nghĩa của xung đột vũ trang theo Luật Nhân đạo quốc tế, từ đó xác định rõ hơn tác động của chúng đến quyền giáo dục của trẻ em ở những khu vực này. 

Luật Nhân đạo Quốc tế không quy định rõ ràng định nghĩa về xung đột vũ trang trong các Công ước hay Nghị định thư. Nội hàm và tính chất của khái niệm này được xác định chủ yếu dựa trên thực tiễn quốc gia, thực tiễn quốc tế và các học thuyết khác về luật quốc tế.[22] Theo Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế (ICRC), Luật Nhân đạo Quốc tế phân biệt hai loại xung đột vũ trang, bao gồm xung đột vũ trang quốc tế xảy ra giữa hai hay nhiều quốc gia, và xung đột vũ trang phi quốc tế xảy ra giữa các lực lượng vũ trang chính phủ và các nhóm vũ trang phi chính phủ, hoặc giữa các nhóm vũ trang phi chính phủ với nhau.[23] Thuật ngữ xung đột vũ trang cũng được đề cập trong vụ Tadic do Tòa án Hình sự Quốc tế về Nam Tư cũ (ICTY) xét xử. Tòa cho rằng, xung đột vũ trang tồn tại bất cứ khi nào có sử dụng lực lượng vũ trang giữa các quốc gia hoặc bạo lực vũ trang kéo dài giữa các cơ quan chính phủ và các nhóm vũ trang có tổ chức hoặc giữa các nhóm như vậy trong một quốc gia.[24] Như vậy, dù là IAC hay NIAC, bản chất kéo dài của nhiều cuộc xung đột vũ trang ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhu cầu thiết yếu và cuộc sống của dân thường, trong đó trẻ em là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất.[25]

Theo báo cáo của Hội đồng Bảo an năm 2021, 26.425 vi phạm liên quan đến trẻ em trong xung đột vũ trang có tính chất nghiêm trọng đã được xác minh, ảnh hưởng đến hơn 19 nghìn trẻ em tại các khu vực có xung đột vũ trang trên toàn cầu. Ngoài ra, Hội đồng Bảo an cũng ghi nhận những vụ tấn công vào trường học gia tăng đáng kể.[26] Xung đột vũ trang có những tác động lớn đến các đối tượng khác liên quan đến quyền được giáo dục của trẻ em, bao gồm sự tác động đến: (i) học sinh (trẻ em), và (ii) nhân viên giáo dục và cơ sở hạ tầng phục vụ cho mục đích giáo dục.

Đầu tiên, học sinh bị ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc đến sức khỏe thể chất và tinh thần bởi xung đột vũ trang. Trẻ em tại các khu vực trường học trở thành mục tiêu trực tiếp của các cuộc tấn công nhằm vào khu vực này, gây ra thương vong, tàn tật và những ảnh hưởng sức khỏe về thể chất, tâm lý, sự phát triển và hành vi của trẻ.[27] Việc gây ra thương vong, tàn tật trực tiếp tước đi toàn phần hoặc một phần cơ hội và khả năng tiếp cận giáo dục của trẻ em tại vùng chiến sự. Báo cáo của Hội đồng Bảo an năm 2021 đã ghi nhận hơn 2.600 trẻ em bị giết hại và 8.422 trẻ em bị làm tàn tật, gây ra những ảnh hưởng lâu dài trong tương lai liên quan đến khả năng tiếp cận giáo dục của trẻ em khi xung đột vũ trang kết thúc.[28] Ngoài ra, trẻ em ở các khu vực có xung đột vũ trang có tỷ lệ mắc chứng rối loạn tâm lý, trầm cảm, lo âu và các chứng bệnh tâm lý khác ở mức khá cao và đang tăng lên, ảnh hưởng đến khả năng học tập, tiếp cận giáo dục của trẻ em và kéo dài rất lâu ngay cả sau khi đã chấm dứt chiến sự.[29] Việc thiếu nước sạch và lương thực tại khu vực xảy ra xung đột vũ trang [30] cũng ảnh hưởng lớn đến việc tiếp cận giáo dục. Điều này thúc đẩy trẻ em đi tìm kiếm các nguồn nước sạch, lương thực hoặc làm việc thay vì đi học để cải thiện nhu cầu cơ bản của cuộc sống. Thứ hai, việc ép buộc hay tuyển dụng trẻ em tham gia các nhóm vũ trang cũng trực tiếp cướp đi quyền được tiếp cận giáo dục một cách chính đáng của trẻ em, là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền trẻ em và Luật Nhân đạo quốc tế.[31] Các trẻ em phải chịu nhiều hình thức lạm dụng và bóc lột khác nhau thi tham gia các nhóm vũ trang, đặc biệt với các trẻ em gái, phải chịu đựng bạo lực dựa trên giới tính và lạm dụng tình dục.[32] Tác động tiêu cực của xung đột vũ trang đến nhân viên giáo dục và cơ sở hạ tầng phục vụ giáo dục cũng ảnh hưởng lớn quyền tiếp cận giáo dục của trẻ em. Các cơ sở hạ tầng phục vụ cho giáo dục bị hư hỏng hoặc phá hủy do bị tấn công, hỏa hoạn hoặc được trưng dụng làm nơi sơ tán.[33] Song song với đó, việc thiếu giáo viên trầm trọng và sự gián đoạn quá trình học tập do trường học đóng cửa cũng làm giảm khả năng tiếp cận giáo dục trong bối cảnh xung đột vũ trang của trẻ em tại các khu vực xảy ra chiến sự.[34]

3. Thực tiễn bảo vệ quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em tại Dải Gaza hiện nay

Xung đột quân sự kéo dài đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em tại Dải Gaza. Theo báo cáo từ Education Cluster, Save the Children, và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (United Nations Children's Fund - UNICEF), tính đến ngày 30/07/2024, ước tính 92,9% trên tổng số 309 trường học tại Gaza chịu thiệt hại do các cuộc tấn công, trong đó ít nhất 84,6% các trường học cần được phục dựng hoàn toàn trước khi có thể quay lại hoạt động.[35] Một phần ba số trường bị tấn công trực tiếp hoặc bị hư hại nặng nề là các các cơ sở giáo dục được điều hành bởi Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên hợp quốc dành cho Người tị nạn Palestine ở Cận Đông (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East - UNRWA).[36] Số trường không bị thiệt hại được sử dụng làm địa điểm trú ẩn cho những người phải di dời. Xung đột cũng đã khiến 625.000 học sinh tại Dải Gaza không thể tiếp tục học tập,[37] 39.000 học sinh đã bỏ lỡ kỳ thi Tawjihi đầu tiên sau nhiều thập kỷ.[38] Kỳ thi Tawjihi là kỳ thi tốt nghiệp trung học chính thức ở các quốc gia Ả-rập và việc bỏ lỡ kỳ thi này đồng nghĩa với việc học sinh không đủ điều kiện để theo học giáo dục bậc cao như cao đẳng, đại học, và sau đại học.[39] Các tổ chức nhân đạo cũng cảnh báo trẻ em ở Dải Gaza khó có cơ hội tiếp tục học tập và đối mặt với nguy cơ bị cưỡng bức lao động hoặc trở thành mục tiêu tuyển dụng của các nhóm vũ trang.[40]

Cả hai Nhà nước Israel (“State of Israel”) và Nhà nước Palestine (“State of Palestine”) đều là thành viên của Công ước Geneva (III) về Bảo hộ Thường dân trong Chiến tranh năm 1949,[41] do đó cả hai đều có nghĩa vụ tôn trọng, bảo vệ mục đích và thực hiện theo quy định của Công ước. Điều 24 Công ước quy định quyền được giáo dục của trẻ em phải được đảm bảo ngay cả trong bối cảnh xung đột.[42] Điều 50 Công ước quy định bên chiếm đóng có nghĩa vụ hợp tác với chính quyền địa phương tạo điều kiện cho việc chăm sóc và giáo dục trẻ em.[43] Trước tình hình hiện nay, Nhà nước Palestine đã có những nỗ lực nhằm duy trì quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em tại Dải Gaza. Nhà nước Palestine đã phối hợp cùng các tổ chức nhân đạo triển khai các trung tâm học tập tạm thời để phục vụ trẻ em bị di dời do ảnh hưởng của xung đột.[44] Bên cạnh đó, nhằm giúp học sinh được tham gia kỳ thi Tawjihi, Nhà nước Palestine cũng đã tổ chức giảng dạy từ xa cho các học sinh đã di dời khỏi Dải Gaza và đang trú ẩn ở các quốc gia lân cận. Tuy nhiên, việc thiếu hạ tầng ổn định và các hạn chế về nguồn lực, như điện và internet, khiến cho quá trình giảng dạy và học tập gặp nhiều khó khăn.[45] Nhiều nghĩa vụ pháp lý theo Công ước Geneva về Bảo hộ Thường dân trong Chiến tranh, đặc biệt là nghĩa vụ đảm bảo giáo dục cho trẻ em, khó có thể được thực hiện đầy đủ với điều kiện hiện nay ở Dải Gaza. 

Các tổ chức quốc tế như UNRWA, UNICEF và UNESCO cũng đã có những nỗ lực nhằm đảm bảo quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em ở Dải Gaza, trong đó, UNRWA đóng vai trò then chốt. UNRWA đã xây dựng các cơ sở giáo dục ở Dải Gaza và điều hành các cơ sở này trước khi xung đột xảy ra.[46] Đến nay, tổ chức đã mất khả năng tiếp cận các cơ sở này do cơ sở hạ tầng đã chịu thiệt hại nghiêm trọng. Một phần ba số trường do UNWRA điều hành bị hư hại nặng nề do ảnh hưởng của xung đột. Tính đến ngày tháng 09/2024, 220 giáo viên và nhân viên giáo dục của UNWRA đã thiệt mạng và ước tính ít nhất 2.411 bị thương.[47] Việc các cơ sở giáo dục, giáo viên và nhân viên giáo dục bị ảnh hưởng cho thấy các bên trong xung đột đã vi phạm Luật Nhân đạo Quốc tế bởi các bên chỉ được phép tấn công vào các mục tiêu quân sự và không được tấn công vào các mục tiêu dân sự như trường học. 

Nhằm đảm bảo trẻ em được cung cấp sự hỗ trợ cần thiết về giáo dục theo Điều 4(3)(a) Nghị định thư bổ sung II, UNESCO đã thành lập một quỹ đặc biệt nhằm hỗ trợ tái thiết giáo dục và cung cấp điều trị tâm lý cho trẻ em bị ảnh hưởng bởi xung đột ở Dải Gaza.[48] Hai quỹ giáo dục toàn cầu là Education Cannot Wait và Global Partnership for Education đã hưởng ứng lời kêu gọi và đóng góp 12 triệu đô la Mỹ vào hoạt động duy trì giáo dục của UNWRA và UNESCO.[49] Ban Viện trợ nhân đạo Ủy ban châu Âu (European Commission Humanitarian Aid - ECHO) cũng cam kết tài trợ 8,8 triệu đô la Mỹ cho hoạt động của các tổ chức trên.[50] Bên cạnh UNWRA và UNESCO, UNICEF cũng đã phối hợp cùng các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế khác để tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức về quyền được giáo dục như một quyền cơ bản của con người và liên tục cung cấp báo cáo về tình hình giáo dục của trẻ em ở Dải Gaza.[51]

Mặc dù chính quyền Nhà nước Palestine và các tổ chức quốc tế đã có những nỗ lực để đảm bảo quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em ở Dải Gaza, thực tiễn cho thấy các nỗ lực này vẫn chưa đạt được hiệu quả. Một khi xung đột chưa kết thúc thì học sinh, sinh viên ở Dải Gaza vẫn chưa thể tiếp tục học tập. Trong vụ kiện giữa Nam Phi và Israel về các hành vi sử dụng vũ trang tại Dải Gaza, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã ba lần ra Quyết định đề cập đến việc Israel phải áp dụng một số biện pháp tạm thời “để có thể cung cấp các dịch vụ cơ bản và hỗ trợ nhân đạo cấp thiết nhằm giải quyết các điều kiện sống bất lợi mà người Palestine phải đối mặt ở Dải Gaza.”[52] Quyết định của ICJ cho thấy việc đảm bảo các quyền cơ bản, bao gồm quyền được tiếp cận giáo dục, của trẻ em ở Dải Gaza hiện nay vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn. 

4. Kết luận

Quyền được giáo dục trong xung đột vũ trang dù đã được luật pháp quốc tế công nhận và bảo vệ nhưng vẫn đối mặt với nhiều thách thức trên thực tế. Tại Dải Gaza, xung đột kéo dài phá hủy nghiêm trọng hệ thống giáo dục, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền được tiếp cận giáo dục của trẻ em. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác quốc tế mạnh mẽ hơn, bao gồm việc tăng cường nguồn lực tái thiết, áp dụng các biện pháp bảo vệ đặc biệt cho trẻ em, và yêu cầu các bên tham chiến tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Luật Nhân đạo Quốc tế. 

Trong quá trình nghiên cứu, với nền tảng kiến thức còn hạn chế nên nhóm tác giả mong được nhận sự góp ý từ các thầy, cô và độc giả để có thể hoàn thiện bài viết này. Nếu có bạn có bất kỳ thắc mắc/ý kiến đóng góp nào, hãy cho chúng tôi biết qua email.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Right to education handbook (2019), UNESCO Publishing, <https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000366556>, truy cập ngày 13/11/2024.

[2] Khung này được đề ra bởi Uỷ ban Liên hợp quốc về Nhân quyền (OHCHR); Xem thêm: Katarina Tomasevski, Annual Report of the Special Rapporteur on the Right to Education, UN Doc E/CN.4/1999/49, đoạn 51–74; Katarina Tomasevski, Annual Report of the Special Rapporteur on the Right to Education, E/CN.4/2000/6, đoạn 32–65; Katarina Tomasevski, Annual Report of the Special Rapporteur on the Right to Education, E/CN.4/2001/52, đoạn 64–77; và Katarina Tomasevski, Annual Report of the Special Rapporteur on the Right to Education, E/CN.4/2002/60, đoạn 22–45.

[3] (1) Quốc gia phải đảm bảo thành lập hoặc cho phép thành lập trường học, cung cấp giáo dục miễn phí và bắt buộc ở cấp tiểu học [Katarina Tomasevski, Education Denied: Costs and Remedies (2003), Zed Books 2003]; (2) Giáo dục phải không phân biệt đối xử (non-discrimination) [British Institute of International and Comparative Law, Protecting education in insecurity and armed conflict: An international law handbook (2nd ed.) (2020)], chi phí hợp lý (economic accessibility) [Như trên], và trong phạm vi có thể đến được an toàn – trường gần hoặc học từ xa (physical accessibility) [Bình luận chung của Uỷ ban CESCR 13, đoạn 6(b)(ii)]; (3) chương trình học và phương pháp giảng dạy phải phù hợp, tôn trọng văn hóa, đảm bảo chất lượng [Katarina Tomasevski, Education Denied: Costs and Remedies (2003), Zed Books 2003]; và (4) khả năng thích ứng (adaptability): giáo dục phải linh hoạt, đáp ứng nhu cầu xã hội, chuẩn khoa học hiện tại, và bối cảnh đa văn hóa của học sinh [Bình luận chung của Uỷ ban CESCR 13, đoạn 6(d)].

[4] British Institute of International and Comparative Law, Protecting education in insecurity and armed conflict: An international law handbook (2nd ed.) (2020).

[5][6] Thịnh Anh, “Quyền con người về kinh tế, văn hóa và xã hội trong Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017” (2018), Bộ Tư pháp.

[7] Nguyên văn: “Each State Party to the present Covenant undertakes to take steps, individually and through international assistance and cooperation, especially economic and technical, to the maximum of its available resources, with a view to achieving progressively the full realization of the rights recognized in the present Covenant by all appropriate means, including particularly the adoption of legislative measures.”

[8] Nguyên văn: “The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to education. They agree that education shall be directed to the full development of the human personality and the sense of its dignity, and shall strengthen the respect for human rights and fundamental freedoms. They further agree that education shall enable all persons to participate effectively in a free society, promote understanding, tolerance and friendship among all nations and all racial, ethnic or religious groups, and further the activities of the United Nations for the maintenance of peace.”

[9] Nguyên văn: “Each State Party to the present Covenant which, at the time of becoming a Party, has not been able to secure in its metropolitan territory or other territories under its jurisdiction compulsory primary education, free of charge, undertakes, within two years, to work out and adopt a detailed plan of action for the progressive implementation, within a reasonable number of years, to be fixed in the plan, of the principle of compulsory education free of charge for all.”

[10] Nghị định thư bổ sung I, Điều 48 và 51(2); Nghị định thư bổ sung II, điều 13(2); Customary IHL Database, Rule 1.

[11] Ví dụ như nguyên tắc cấm tấn công bừa bãi, xem thêm: Nghị định thư bổ sung I, điều 51(4); Nghị định thư bổ sung II, Điều 85(3)(b); Customary IHL Database (ICRC), Rule 11. 

[12] Xem thêm: Nghị định thư bổ sung I, Điều 51(3); Nghị định thư bổ sung II, điều 13(3); Customary IHL Database (ICRC), Rules 6 và 10.

[13] Xem thêm: Phần 3 và 4 của Công ước Geneva (IV) về Bảo vệ Thường dân trong Chiến tranh năm 1949.

[14] Xem thêm: Công ước Geneva (IV), Điều 23, 24, 38, 50, 76, 89; Nghị định thư bổ sung I, Điều 8(a); 10(1); 77(1); Nghị định thư bổ sung II, Điều 4(3).

[15] Nguyên văn: “While respecting the individual preferences of every prisoner, the Detaining Power shall encourage the practice of intellectual, educational, and recreational pursuits, sports and games amongst prisoners, and shall take the measures necessary to ensure the exercise thereof by providing them with adequate premises and necessary equipment.”

[16] Nguyên văn: “Prisoners of war shall be allowed to receive by post or by any other means [...] articles of a religious, educational or recreational character which may meet their needs, including books, devotional articles, scientific equipment, examination papers, musical instruments, sports outfits and materials allowing prisoners of war to pursue their studies or their cultural activities.”

[17] Nguyên văn: “The Parties to the conflict shall take the necessary measures to ensure that children under fifteen, who are orphaned or are separated from their families as a result of the war, are not left to their own resources, and that their maintenance, the exercise of their religion and their education are facilitated in all circumstances. Their education shall, as far as possible, be entrusted to persons of a similar cultural tradition.”

[18] Nguyên văn: “The Occupying Power shall, with the cooperation of the national and local authorities, facilitate the proper working of all institutions devoted to the care and education of children.”

[19] Nguyên văn: “The Occupying Power shall, with the cooperation of the national and local authorities, facilitate the proper working of all institutions devoted to the care and education of children.”

[20] Công ước Geneva (IV), Điều 50. Xem thêm: ICRC CIHL Study Rules 135 (protection of children) và Rule 104 (respect for convictions and religious practices).

[21] ICRC CIHL Study, Rule 150. Sự bảo vệ đặc biệt được áp dụng trong tất cả các xung đột vũ trang phi quốc tế, vì vậy được coi là tập quán quốc tế.

[22] Phạm Lan Dung và các tác giả, Giáo trình Luật Quốc tế (NXB Thế giới 2022), trang 331.

[23] International Committee of the Red Cross (ICRC), Opinion Paper: What Is the Difference Between IHL and Human Rights Law? (ICRC, November 2003) <https://www.icrc.org/sites/default/files/external/doc/en/assets/files/other/opinion-paper-armed-conflict.pdf> truy cập ngày 14/11/2024. 

[24] Prosecutor v. Dusko Tadic aka "Dule" (Decision on the Defence Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction) IT-94-1 (ICTY, 2 October 1995), đoạn 70.

[25] International Committee of the Red Cross, Challenges: The Needs of Civilians in Increasingly Long Conflicts (International Committee of the Red Cross, 2020) < https://www.icrc.org/sites/default/files/document/file_list/challenges-report_the-needs-of-civilians-in-increasingly-long-conflicts.pdf> truy cập ngày 13/11/2024. 

[26] [28] [29] United Nations, Children and Armed Conflict: Report of the Secretary-General A/75/873-S/2021/437 (United Nations, 2021) <https://www.un.org/unispal/document/children-and-armed-conflict-report-of-the-secretary-general-a-75-873-s-2021-437-excerpts/> truy cập ngày 13/11/2024.  

[27] International Committee of the Red Cross, Challenges: The Needs of Civilians in Increasingly Long Conflicts (International Committee of the Red Cross, 2020) <https://www.icrc.org/sites/default/files/document/file_list/challenges-report_the-needs-of-civilians-in-increasingly-long-conflicts.pdf> truy cập ngày 12/11/2024. 

[30] World Food Programme, Conflict and Hunger (World Food Programme) <https://www.wfp.org/conflict-and-hunger> truy cập ngày 13/11/2024. 

[31] [32] UNICEF, Children Recruited by Armed Forces or Armed Groups (UNICEF) <https://www.unicef.org/protection/children-recruited-by-armed-forces> truy cập ngày 12/11/2024. 

[33] [34] Joaquín L. Pacheco, Impact of Armed Conflicts on Education and Educational Agents: A Multivocal Review (2016) 18 Revista Electrónica Educare <https://www.scielo.sa.cr/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1409-42582016000300238#B7> truy cập ngày 12/11/2024. 

[35] [36] [38] ReliefWeb, ‘A Year of Silence in Gaza's Classrooms: The Urgent Need for Educational Revival’ (ReliefWeb, 3 August 2024) <https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/year-silence-gazas-classrooms-urgent-need-educational-revival-3-august-2024> truy cập ngày 13/11/2024. 

[37] UNRWA, ‘UNRWA Education Response in Gaza’ (UNRWA) <https://www.unrwa.org/resources/fact-sheet/unrwa-education-response-gaza?__cf_chl_tk=1Ko12FxkC55ok3goKIkUQBhj8TgkuF6XjJZguMe9XLs-1731384961-1.0.1.1-7ec6F3YBO9FYnAhOZkhsMQoOKTj38bd9fkWEP7GiUjw> truy cập ngày 13/11/2024. 

[39] Jerusalem Story, ‘Tawjihi’ (Jerusalem Story, no date) <https://www.jerusalemstory.com/en/lexicon/tawjihi > truy cập ngày 13/11/2024. 

[40] Nhân Dân, ‘Xung đột Hamas-Israel: Hơn 80% tổng số trường học ở Dải Gaza bị phá hủy’ (Nhân Dân, 15 November 2024) <https://nhandan.vn/xung-dot-hamas-israel-hon-80-tong-so-truong-hoc-o-dai-gaza-bi-pha-huy-post825562.html> truy cập ngày 13/11/2024. 

[41] United Nations, ‘Geneva Convention relative to the protection of civilian persons in time of war’ (United Nations Treaty Collection, no date) <https://treaties.un.org/pages/showdetails.aspx?objid=0800000280158b1a> truy cập ngày 13/11/2024. 

[42] Công ước Geneva về Bảo hộ Thường dân trong Chiến tranh năm 1949, Điều 24.

[43] Công ước Geneva về Bảo hộ Thường dân trong Chiến tranh năm 1949, Điều 50.

[44] UNRWA, ‘Palestinian Education Under Attack’ (United Nations, 25 September 2024) <https://www.un.org/unispal/document/palestinian-education-under-attack-unrwa-25sep24/> truy cập ngày 13/11/2024. 

[45] UNRWA, ‘Palestinian Education Under Attack’ (United Nations, 25 September 2024) <https://www.un.org/unispal/document/palestinian-education-under-attack-unrwa-25sep24/> truy cập ngày 13/11/2024. 

[46] UNRWA, ‘Palestinian Education Under Attack’ (UNISPAL, 25 September 2024) <https://www.un.org/unispal/document/palestinian-education-under-attack-unrwa-25sep24/> truy cập ngày 13/11/2024. 

[47] OCHA, ‘Reported Impact Snapshot: Gaza Strip’ (OCHA OPT, 28 August 2024) <https://www.ochaopt.org/content/reported-impact-snapshot-gaza-strip-28-august-2024> truy cập ngày 13/11/2024. 

[48] UNRWA, ‘Palestinian Education Under Attack’ (UNISPAL, 25 September 2024) <https://www.un.org/unispal/document/palestinian-education-under-attack-unrwa-25sep24/> truy cập ngày 13/11/2024. 

[49] [50] [51] UNRWA, ‘Palestinian Education Under Attack’ (UNISPAL, 25 September 2024) <https://www.un.org/unispal/document/palestinian-education-under-attack-unrwa-25sep24/> truy cập ngày 13/11/2024. 

[52] Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (South Africa v. Israel), Order of 26 January 2024, tr. 25; Order of 28 March 2024, tr. 13; Order of 24 May 2024, tr. 15.